انواع مردم

مردم چهار دسته اند

انسان در ارتباط با حقایق و واقعیّات خارجى از نظر علم و معرفت داراى سه حالت است:
1- یا نسبت به حقایق خارجیه علم دارد و این علم نیز مطابق با واقع است ،
2- و یا اصلاً به حقایق و واقعیات خارجى علم ندارد.
3- یا علم دارد، ولى این علم با حقایق خارجى مطابق نیست.

 صورت نخست را حکمت می نامند و آن از فضایل و مکارم اخلاق است. صورت دوم را جهل بسیط مى گویند و بدان جهت بسیط است که همچون صورت سوم با دو جهل ترکیب نیافته است.
صورت سوّم را سفسطه یا جهل مرکب مى نامند و بدان جهت آن را جهل مرکب مى گویند که جهل به واقع با جهل دیگرى ترکیب یافته است؛ زیرا صاحب این جهل نمى داند و نمى داند که نمى داند؛ چون فکر مى کند که مى داند.

امام جعفر صادق (علیه السلام) مى فرماید: اِنَّ النّاسَ أِرْبَعَة
رَجُلٌ یَعْلَمُ و یَعْلَمُ اِنّهُ یَعْلَمُ فَذالِکَ مُرْشِدٌ عالمٌ فَاتَّبِعوُهُ.
وَ رَجُلٌ یَعْلَمُ وَ لاَ یَعْلَمُ اِنَّهُ یُعْلَمُ فَذلِکَ غافِلٌ فَأَیَقْظِوُهُ.
وَ رَجُلٌ لا یَعْلَمُ وَ یَعْلَمُ اِنَّهُ لا یَعْلَمُ فَذلکَ جاهِلٌ فَعَلِّمُوهُ.
وَ رَجُلٌ لا یَعْلَمُ وَلا یَعْلَمُ اِنَّهُ لا یَعْلَمُ فَذلِکَ ضالٌّ فَاَرْ شِدوُهُ.
(نقل از بحارج1- ص195 )

مضمون این حدیث در شعر مشهور زیر ترجمه شده است:

آن کس که بداند و بداند که بداند *** اسب شرف از گنبد دوّار براند

آن کس که بداند و نداند که بداند *** بیدارش نمایید که بس خفته نماند

آن کس که نداند و بداند که نداند *** لنگان خرک خویش به منزل برساند

آن کس که نداند و نداند که نداند *** در جهل مرکّب ابدالدهر بماند

جهل مرکب بسیار خطرناک است و صعب العلاج است. متأسفانه بیشترین مردم، چه صاحبان ادیان مختلف و چه آنان که ضد دین هستند، به این بیمارى مبتلا هستند. امّا جهل بسیط نیز گر چه از رذایل اخلاق است، امّا درمان آن بسیار آسان است.

استاد بزرگوار علاّمه طباطبایى رحمه‏ الله مى فرمودند: فلاسفه سوفسطا خطرناک‏ترین فلاسفه جهان هستند؛ زیرا آنان یا حقایق جهان را منکرند و در همه چیز شک مى کنند و یا با جهل مرکب خود با همه دانشمندان واقعى در ستیزند. بنا بر آنچه گذشت، جهل مرکب جانب افراط و جهل بسیط جانب تفریط حکمت است.

از کتاب مبانی اخلاق اسلامی - آیت الله مختار امینیان